Bà Phạm Chi Lan: ‘Các DN HVNCLC gạo cội chính là những DN đã tiên phong đi vào kinh tế xanh’

Tại Lễ Công bố HVNCLC 2023, tối 14/3, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan – người đã gắn bó với chương trình HVNCLC từ những ngày đầu tiên, đã có bài phát biểu xúc động hồi tưởng lại hành trình 27 năm chương trình cũng như nhìn nhận những thách thức mới cho doanh nghiệp Việt trong thời đại mới.

Dưới đây là nguyên văn bài phát biểu của chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan chúng tôi xin trân trọng ghi lại.

Chương trình HVNCLC đã ra đời kịp thời

Vào thời điểm năm 1995 khi Việt Nam đạt được những dấu mốc vô cùng quan trọng của công cuộc mở cửa hội nhập với thế giới bên ngoài. Chỉ riêng trong tháng 7/1995 chúng ta có ba sự kiện lớn. Thứ nhất là Việt Nam trở thành thành viên ASEAN. Thứ hai, là chúng ta bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ, ngay khi bình thường hóa thì chúng ta đã thống nhất sẽ tiến hành hiệp định thương mại song  phương với Hoa Kỳ. Thứ ba là chúng ta ký được hiệp định khung đầu tiên với Liên minh châu Âu về kinh tế. Hiệp định mở ra thị trường châu Âu, để Việt Nam có thể xuất khẩu sang châu Âu với mức thuế quan ưu đãi thấp như các nước đang phát triển khác.

Khi đó tôi làm ở phòng thương mại dấy lên một mối lo vô cùng lớn đó là khi cơ hội thị trường mở ra thì doanh nghiệp Việt Nam có khả năng nắm bắt được không hay là các nhà đầu tư nước ngoài sẽ hưởng lợi. Thứ hai là khi thị trường Việt Nam mở cửa thì chúng ta có giữ được sân nhà không? Vì khi đó không ít các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam với tâm thế là để chiếm lĩnh thị trường Việt Nam. Vì chúng ta có chủ trương để thay thế hàng nhập khẩu chứ không chỉ để xuất khẩu ra bên ngoài. Cái đó làm tôi lo lắng vô cùng, nhưng khi đó chính chương trình HVNCLC khởi lên đã tạo điều kiện cho doanh nghiệp Việt phát triển theo hướng chinh phục thị trường bằng chất lượng chứ không phải chỉ bằng giá rẻ. Từ con đường đó, Việt Nam không chỉ giữ được thị trường nội địa về nhiều mặt mà còn tăng cường xuất khẩu được rất nhiều.

Lúc đó có một người từ liên minh châu Âu sang có hỏi tôi về một sản phẩm mà chúng ta xuất khẩu ra bên ngoài rất nhiều. Họ hỏi: ‘thế thì các bạn bán ở thị trường nội địa có nhiều không?’. Tôi trả lời, ‘Rất tiếc là thị trường nội địa chưa nhiều’. Họ mới nói, ‘Người Việt Nam phải biết nghĩ như người Nhật là những hàng tốt nhất thì bán cho nước mình, khi chinh phục được người tiêu dùng trong nước rồi thì chinh phục người tiêu dùng bên ngoài sẽ thuận lợi hơn rất nhiều. Đừng nên nghĩ ngược lại cái gì tốt thì mới bán ra ngoài’. Đó cũng là một lời khuyên rất đáng lưu ý.

Chúng ta đã rất thành công trong thời gian vừa qua. Nhìn lại cả hành trình chúng ta thấy, thành công của chương trình HVNCLC đó là liên tục đổi mới, liên tục sáng tạo để theo kịp những đà phát triển mới xuất hiện trên thị trường ở người tiêu dùng khắp nơi, trong nước cũng như nước ngoài, cũng như các yêu cầu về chuẩn mực của nước ngoài. Khi chúng ta hội nhập mạnh mẽ thì các cam kết quốc tế cũng đưa các chuẩn mực quốc tế vào với Việt Nam và yêu cầu Việt Nam phát triển dần. Các doanh nghiệp Việt Nam muốn cạnh tranh thì phát triển dần theo các tiêu chuẩn đó. Trong suốt quá trình phát triển của mình, chương trình HVNCLC đã phát triển theo hướng đó.

Doanh nghiệp HVNCLC tiên phong xanh hóa

Trong quá trình đó, chúng ta có thể thấy một số doanh nghiệp tiên phong của chương trình HVNCLC đã có ý thức và đã thực hiện bắt tay vào phát triển kinh tế xanh. Tôi quan sát khoảng chừng 10 năm trở lại đây thì đã có những doanh nghiệp làm kinh tế xanh. Chính những doanh nghiệp gạo cội nhất của chương trình HVNCLC cũng là những người đã tiên phong đi vào kinh tế xanh như, Vinamilk, Vinamit,… những đơn vị mang tên Vina thân yêu đã có ý thức từ cách đây 10 năm để đầu tư vào. Chẳng hạn như Vinamilk, đã phát triển một chuỗi các trang trại xanh, trở thành một doanh nghiệp tiên phong, không chỉ Việt Nam mà cả trên thế giới, trong lĩnh vực tạo ra dòng sữa từ phát triển xanh. Hay Vinamit cũng vậy, anh Nguyễn Lâm Viên đã làm biết bao nhiêu việc để biến các sản phẩm nông sản của Việt Nam thành những sản phẩm xuất khẩu hoặc tiêu dùng trong nước thành những sản phẩm xanh, sạch, an toàn cho người tiêu dùng, cũng như đầu tư vào cho các doanh nghiệp khởi nghiệp nông nghiệp để làm cho sản phẩm của họ xanh hơn.

Chúng ta đã thấy các doanh nghiệp khởi nghiệp do chương trình HVNCLC hỗ trợ cũng đã bắt đầu bằng hướng xanh, cũng đã hô lớn, ‘khởi nghiệp nông nghiệp xanh’. Mà không chỉ trong nông nghiệp, các lĩnh vực khác cũng vậy, rất nhiều bạn trẻ đang đi theo hướng xanh. Đấy là điều thực sự đáng mừng.

Chậm xanh hóa là có lỗi với thế hệ tương lai

Nhưng đã đủ chưa? Rõ ràng là chúng ta làm về kinh tế xanh chưa đủ. Có thể nói là lúc nào tôi cũng trăn trở một điều là trong những năm vừa qua, khi chúng ta mải mê chạy theo tăng trưởng chúng ta nhiều khi không quan tâm đầy đủ đến môi trường, làm môi trường của chúng ta bị hủy hoại đi nhiều quá. Bây giờ cái giá để khôi phục môi trường lớn hơn rất nhiều so với lợi ích chúng ta đã đạt được. Bắt tay vào làm bây giờ là trễ, nhưng chưa phải là quá trễ, nếu không bắt tay vào làm bây giờ để phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam thì có thể nói là điều mà các thế hệ sau sẽ không thể tha thứ được cho các thế hệ ngày nay đâu, cho nên là chúng ta phải bắt đầu ngay từ bây giờ.

Mặt khác, người tiêu dùng Việt Nam ngày càng có ý thức hơn, trong tầng lớp trung lưu và tầng lớp trẻ, nhất là thế hệ trẻ, genZ, chính là những người quyết định xu hướng tiêu dùng tương lai, là những đối tượng rất ủng hộ cho xu hướng xanh. Rất nhiều cuộc điều tra đã nhận được câu trả lời là genZ sẵn sàng trả giá cao hơn để mua các sản phẩm xanh, cũng như sẵn sàng tẩy chay những sản phẩm gây tổn hại đến môi trường.

Tức là, xanh hiện nay trở thành áp lực đối với các doanh nghiệp, không xanh thì không được. Mặt khác, thực tế chứng minh rất rõ, doanh nghiệp nào tăng trưởng xanh thì có khả năng cạnh tranh càng ngày càng tốt hơn trên thương trường, cho nên xanh cũng trở thành động lực cho các doanh nghiệp. Doanh nghiệp muốn tồn tại, muốn cạnh tranh được trên thị trường thì phải xanh hóa, phải là doanh nghiệp xanh, nếu không thì không thể tồn tại phát triển được.

Nguồn lực trên thị trường cũng càng ngày càng có nhiều hơn với sự phát triển mạnh mẽ của công. Các nhà khoa học, các nhà công nghệ đưa ra một loạt các sản phẩm để ủng hộ cho xu hướng xanh. Các sản phẩm đó càng ngày càng dễ tiếp cận hơn, cả về chuyển giao công nghệ lẫn tài chính.

Như vậy, chúng ta có thể làm được. Chính phủ các nước, kể cả Việt Nam cũng đưa ra nhiều chính sách để phát triển xanh, tăng trưởng xanh. Đây thực sự là quyết tâm lớn của nhà nước. Vấn đề của chúng ta là làm sao có doanh nghiệp xanh, xã hội xanh, nhà nước xanh cùng nhau bắt tay làm thì mới có được một nền kinh tế xanh của Việt Nam.

Đây là lúc chúng ta phải làm rồi. Mong rằng tất cả chúng ta cùng bắt tay nhau làm, vì các thế hệ Việt Nam hiện nay cũng như tương lai!

Phạm Chi Lan (TGHN ghi)