Giống như cá chép đang loay hoay trong ao cạn, mong ngày vượt thác. Nạn quan liêu giấy tờ và thiếu các cơ hội thoái vốn đã kềm hãm sự phát triển của startup tại Philippines. Tuy vậy, các nhà quan sát cho rằng các nhà đầu tư khu vực và quốc tế đang chú ý và điều hướng dòng vốn cho hệ sinh thái khởi nghiệp của Philippines, cũng như Việt Nam.
Biến “trách nhiệm xã hội” thành sản phẩm
Chính thời điểm dịch hoành hành, khi phần lớn hoạt động kinh tế bị đình trệ, Ibba Bernardo nhận ra rằng startup Packworks có trụ sở tại Manila của mình cần phải tập trung hơn để tìm đường ra.
Packworks ban đầu chuyên cung cấp các giải pháp doanh nghiệp cho các công ty lớn. Startup còn hợp tác với một hãng công nghệ đa quốc gia để giúp đỡ các cửa hàng tạp hóa siêu nhỏ sari-sari tại Philippines, như một chương trình trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR). “Chúng tôi quyết định mà cứ băn khoăn. Chúng tôi đã có sản phẩm phù hợp với thị trường và đang mang lại giá trị to lớn. Liệu khi CSR thành sản phẩm chính thì cú xoay trục này sẽ mang lại ảnh hưởng gì?”
Gọi được 2 triệu đô la năm 2022, Packworks đã tách ra hoạt động độc lập. Hiện hãng đang làm việc với hơn 300.000 trong số 1,3 triệu cửa hàng sari-sari khắp xứ đảo, kết nối các cửa hàng với nhà cung cấp. Startup tuyên bố họ đang tăng trưởng 10-30% mỗi tháng.
“Ngôi sao của châu Á”
Packworks không phải là câu chuyện thành công duy nhất ớ xứ này. Người Philippines dễ tiếp nhận cái mới, điều này tạo ra thị trường tiêu dùng năng động chín muồi cho các startup. Số thương vụ rót vốn cho startup đạt mức kỷ lục trong năm 2024, khiến mọi người chú ý hơn đến vai trò trung tâm khởi nghiệp của quần đảo này ở Đông Nam Á.
Khi nhắc đến hệ sinh thái startup ở Đông Nam Á, mọi người chỉ chú ý đến “tam giác vàng khởi nghiệp”, với ba đỉnh lần lượt là Singapore, Indonesia và Việt Nam. Nhưng một ngôi sao mới đã xuất hiện, thu hút dòng vốn mạo hiểm.
Tinh thần khởi nghiệp Philippines đã bén rễ nhiều năm trước, và chỉ thực sự phát triển mạnh mẽ hồi Covid-19. Nhưng hệ sinh thái khởi nghiệp đang ở một giai đoạn chuyển tiếp quan trọng, bởi những ràng buộc khiến startup còi cọc, khó phát triển.
Báo cáo của Foxmont Capitala Partners và Boston Consulting Group nói tỷ lệ tài trợ từ đầu tư nước ngoài đã tăng từ 36,2% năm 2023 lên 52,5% năm 2024. Dù vậy, Chỉ số Hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu năm 2025 ghi nhận rằng tốc độ tăng trưởng hệ sinh thái hàng năm của Philippines chỉ là 0,6%. Hai yếu tố chính hiện rõ: thiếu cơ sở hạ tầng và “hỗ trợ pháp lý chậm chạp” là những yếu tố hạn chế chính.
“Chúng ta phải thoát khỏi tâm lý rằng mình là một quốc gia đang phát triển,” Nylah Bautista, trợ lý bộ trưởng tại Bộ Thương mại và Công nghiệp Philippines, cho biết. “Chúng ta được mệnh danh là siêu sao của châu Á. Rất nhiều triển vọng đang được tạo ra ở đây”.
Vượt thác…
Tuy nhiên, tài chính vẫn là một rào cản đáng kể. Nhiều startup giai đoạn đầu phải vật lộn để thu hút vốn và tạo ra doanh thu. Villgro Philippines, một vườn ươm địa phương, đang hoạt động để lấp đầy “khoảng trống” bằng cách đầu tư vào các doanh nghiệp cần vốn 50.000-500.000 đô la. “Startup vẫn bị xem là đầy rủi ro”, theo Priya Thachadi, đồng sáng lập và CEO của Villgro.
Ngoài các vườn ươm, một số công ty đầu tư mạo hiểm đang góp phần giúp startup leo dốc thành công. Franco Varona, đối tác quản lý tại Foxmont Capital Partners, cho biết 2/3 số công ty thuộc danh mục đầu tư của Foxmont là những nhà sáng lập lần đầu, tức chưa từng lập công ty. Foxmont đã giúp startup trong nhiều lĩnh vực, từ chiến lược gây quỹ đến giải quyết những khó khăn trong tăng trưởng vận hành. “Hướng dẫn nhà sáng lập vượt qua các thách thức là thách thức lớn, bởi đây là lần đầu tiên họ trải qua quá trình đó”, Varona nói.
Thủ tục hành chính rườm rà là một vấn đề nhức nhối khác. Prim Paypon, giám đốc điều hành tại một vườn ươm ở Makati, lưu ý rằng nhiều doanh nhân khi muốn kinh doanh lại nhận ra mình không có đủ các giấy tờ cần thiết. Bernardo của Packworks cho biết bộ máy hành chính quan liêu đã đưa ra những quyết định tồi tệ. “Tôi gọi đó là vực thẳm của sự tệ hại”, Bernardo nói.
Thách thức khác là văn hóa, thói quen thừa nhận rằng mình đã thất bại. Varona lưu ý rằng 70-80% hoặc hơn các startup là thất bại, và chỉ có 10% thoái vốn thành công. “Nếu một doanh nghiệp hoạt động không tốt, chúng ta không nên phán xét quá khắt khe, bởi thất bại là chuyện rất bình thường”.
Bất chấp những thách thức này, ngày càng có nhiều người Philippines chọn khởi nghiệp như một sự thay đổi định hướng giữa sự nghiệp. Tuổi trung bình của một nhà sáng lập startup tại vườn ươm của Viện Quản lý châu Á (AIM) là 33.
Về phía chính phủ, Đạo luật Khởi nghiệp Sáng tạo năm 2019 đã dẫn đến việc thành lập chương trình phát triển startup Philippines, nhằm cung cấp các lợi ích và ưu đãi như tài trợ, trợ cấp và nới lỏng các quy định kinh doanh. Gần đây hơn, Bộ thương mại đã công bố kế hoạch mở một trung tâm cho các startup và một trung tâm trí tuệ nhân tạo vào cuối năm nay, đồng thời thiết lập chương trình tài chính cung cấp “các gói vay linh hoạt”.
Các chuyên gia tin rằng “bối cảnh thoái vốn” đang hiện rõ hơn, dù ớ mức thấp. Paolo Campos của Kaya Founders ghi nhận xu hướng các quỹ Đông Nam Á mua lại cổ phần trong các công ty Philippines từ các công ty đầu tư mạo hiểm địa phương. Ông lấy Coins.ph làm ví dụ. Kỳ lân Gojek của Indonesia đã mua lại phần lớn cổ phẩn của startup này năm 2019 và ba năm sau quỹ Joffre Capital đã hoàn tất thương vụ thu mua.
Tuy nhiên, giới đầu tư cho rằng việc chứng kiến một công ty hàng đầu niêm yết, chẳng hạn như GCash – siêu ứng dụng fintech do Ayala hậu thuẫn, sẽ là một chất xúc tác lớn cho các startup ở Philippines. ịa phương. “Chúng tôi cần GCash, theo một cách nào đó, như một bảng hiệu chỉ đường, dẫn lối” Campos nói. “Chúng tôi hy vọng rằng quá trình lên sàn của Gcash sẽ là hình mẫu về lộ trình thực hiện IPO cho các công ty Philippines”.
Báo cáo vốn mạo hiểm Philippines năm 2025 do quỹ Foxmont Capital Partners và hãng tư vấn Boston Consulting Group thực hiện ghi nhận năm 2024 là năm gọi vốn kỷ lục của startup Philippines với 1,12 tỉ đô la, tăng 16,7% so với năm 2023 và gấp ba lần con số của năm 2018. “Điều này ghi nhận sự trưởng thành của hệ sinh thái khởi nghiệp ở đây”, báo cáo viết.
Tuy nhiên, dữ liệu từ nền tảng toàn cầu Tracxn lại cho thấy một xu hướng trái ngược, với nguồn vốn ở các vòng sơ khởi giảm mạnh và không có vòng gọi vốn giai đoạn cuối nào được ghi nhận. Đây có thể là sự khác biệt trong cách định nghĩa và phân loại, cách thống kê khác nhau.
Theo chiều hướng đó, Bernardo của Packworks hy vọng một thương vụ IPO thành công sẽ mang lại lợi ích cho mọi người “từ trên xuống dưới”. “Các cuộc thoái vốn lớn tạo ra giá trị và hiệu ứng lan tỏa trên toàn hệ sinh thái. Không chỉ vậy, bởi vì một khi bạn có một cuộc thoái vốn anh hùng, các nhà đầu tư khác ở Philippines sẽ nghĩ, ‘Mình sẽ thử xem sao, phải không?’ Chúng ta cần điều đó”, Bernardo nói.
Theo Nikkei Asia, Tracxn
Ricky Hồ / BSA Media
